سرمایه داری یا کاپیتالیسم (Capitalism) چیست و چه کاربردی در زندگی انسان دارد؟
مفهوم سرمایه داری یا کاپیتالیسم (Capitalism) گونه ای از نظام های اقتصادی است که پایه‌های آن روی مالکیت خصوصی و ابزارهای تولید اقتصادی بنا نهاده شده است. موتور راه انداز این اقتصاد «مالکیت خصوصی» و «منفعت و سود» است.
در این سیستم دولت «ناظر» و «خدمت رسان» و «مجری قوانین» است و درآمد آن صرفاً از روی «مالیات» است. مالکیت بجز موارد کاملاً عمومی که در قانون تعریف شده، در دست «مالکان خصوصی» است و آنها از این مالکیت برای «توسعه بازار» و «کسب سود» استفاده می کنند. فضای این اقتصاد، «رقابتی» است. قدرت بازار در این سیستم اقتصادی را «عرضه» و «تقاضا» مشخص می کند.
در مقابل این سیستم اقتصادی، سیستم اقتصادی کمونیستی (Communism) ، وجود دارد که در آن برخلاف کاپیتالیسم، مالکیت خصوصی بر زمین منابع و ابزار تولید وجود ندارد. با هم تا انتهای این درس همراه باشیم تا درک درستی از مفهوم سرمایه داری کسب کنیم.
نظام اقتصادی کمونیسم چیست؟
نظام اقتصادی کمونیسم تئوری یا سیستمی اجتماعی است که در آن تمام دارایی ها در اختیار جامعه یا به عبارت دیگر «حکومت» است و هر فرد بر اساس توانایی و نیاز خود در آن مشارکت می کند و از آن بهره می برد.
ایدئولوژی فلسفی و اقتصادی این نظام توسط «کارل مارکس» و «فردریش انگلس» در جنبش سوسیالیستی پس از تشریح کتاب «مانیفست حزب کمونیست» ، که هدف آن ایجاد یک جامعه کمونیستی بود، تبیین شد.
کمونیسم نظمی اجتماعی اقتصادی متمرکز بر مالکیت مشترک ابزارهای تولید، توزیع و مبادله و سود است که منفعت و سود و همچنین محصولات و خدمات را به همه افراد جامعه به صورت «یکسان» تخصیص دهد. وجود جامعه کمونیستی مستلزم حذف «مالکیت خصوصی» و «طبقات اجتماعی»، و در نهایت «پول» و «دولت» است. منظور از دولت، دولت ملی است که در کشورهای امروزی وجود دارد و جایگزین آن حزب کمونیست است که حکومت و جامعه را در دست دارد.
نظام سرمایه داری چیست؟
سرمایه داری یا کاپیتالیسم (Capitalism) همانطور که گفته شد، سیستمی اقتصادی است نظر گرفته می شود که در آن بازیگران خصوصی مالکیت و کنترل دارایی را مطابق با منافع خود دارند و تقاضا و عرضه آزادانه قیمت ها را در بازارها به گونه ای تعیین می کنند که بتواند بهترین منافع جامعه را تامین کند. ویژگی اساسی سرمایه داری انگیزه «کسب سود» است.
در این مدل، هر دو طرف معامله بصورت داوطلبانه منافع خود را مبادله می کنند و هیچکدام نمی توانند آنچه را که می خواهند بدون پرداختن به خواسته های دیگری بدست آورند. این نفع شخصی منطقی است که می تواند به رونق اقتصادی منجر شود.
«ما از خیرخواهی قصاب، بقال یا نانوا انتظار شام خود را نداریم، بلکه از توجه آنها به منافع خودشان تغذیه می کنیم»
آدام اسمیت (پدر اقتصاد مدرن)
تاریخچه اصطلاح سرمایه داری به کجا باز می گردد؟
اصطلاح سرمایه دار به معنای صاحب سرمایه، پیش از خود سرمایه داری معنی گرفت و این اصطلاح به میانه قرن هفدهم باز می گردد. واژه سرمایه داری از خود سرمایه از واژه یونانی کپیتاله ، از ترکیب دو واژه کاپوت به معنای سر و کاتل به معنای گاو گرفته شده. واژه گاو یا دارایی یا همان اموال منقول است. در درس «سرمایه چیست؟» توضیحات لازم در این خصوص ارائه شده است.
رویکرد اقتصاد سرمایه داری چگونه است؟
در مدل اقتصاد سرمایه‌داری، دارایی‌های سرمایه‌ای نظیر املاک، کارخانه ها، سازمانها و شرکتها و حتی معادن و راهها می‌توانند با مالکیت خصوصی اداره و کنترل شوند. در بسیاری از اقتصادهای سرمایه داری مواردی استراتژیک نظیر «توزیع سوخت» و یا حتی «برق» و شبکه های تلویزیونی به مالکان خصوصی تعلق دارد. ملاک این بازارها عرضه و تقاضاست. امروزه تقریباً تمامی اقتصادها و کشورهای جهان گونه و شکلی از نظام سرمایه داری هستند.
ویژگیهای نظام سرمایه داری چیست؟
همانگونه که اشاره شد، ویژگی اصلی نظام سرمایه داری، «مالکیت خصوصی» و «رقابت» است. این نظام براساس «منفعت و سود» پایه ریزی شده و سود هر فردی در نهایت موجب سود اقتصاد و بالعکس خواهد شد. انباشت سرمایه، بازارهای رقابتی، سیستم قیمت، مالکیت خصوصی و به رسمیت شناختن حقوق مالکیت، مبادله داوطلبانه و کار مزدی و قدرت پول از مولفه های اصلی این سیستمند.
در چنین اقتصادی، تصمیم‌گیری و سرمایه‌گذاری توسط صاحبان دارایی و ثروت، یا قدرتمندان درتولید و عرضه و سرمایه داران تعیین می‌شود. همچنین قیمت‌ها و توزیع کالاها و خدمات عمدتاً توسط رقابت در بازارهای کالاها و خدمات تعیین می شود.
انواع نظام سرمایه داری چیست؟
معمولاً نظام و سیستم سرمایه داری به د دسته عمده و اصلی «نظام سرمایه داری دولتی» و «نظام سرمایه‌داری غیر متمرکز و غیردولتی» تقسیم می شود.
نظام سرمایه داری دولتی مانند اقتصادهایی چون شوروی پسسابق یا بخشی مانند چین فعلی است و نظام سرمایه‌داری غیر متمرکز و غیردولتی مانند کشورهای غربی و سایر جهان است. هرچه رویکرد کشورها بیشتر به سمت «رهاسازی اقتصاد» یا «لیبرالیسم» برود، سیستم بیشتر رقابتی تر و آزادتر است.
تفاوت مفهوم سرمایه داری با مفهوم کمونیسم چیست؟
همانگونه که گفته شد، نظام سرمایه داری یا کاپیتالیسم (Capitalism) مبتنی بر «مالکیت خصوصی» است اما نظام کمونیستی مبتنی بر مالکیت «کمون یا جامعه» است. نظام سرمایه داری مبتنی بر «رقابت» است اما نظام کمونیسم مبتنی بر «مساوات» است. نظام کمونیسم نوعی «ایدئولوژی» است اما نظام سرمایه داری نوعی «استراتژی» است.
کشورهای بزرگی نظیر چین، شوری سابق، یوگوسلاوی سابق، بلغارستان، مغولستان، مجارستان و آلمان شرقی سابق، همگی تغییر وضعیت داده یا اصلاح شده اند.
امروزه تنها کشورهای کره شمالی و کوبا با این سیستم باقی مانده اند و سایر جهان نظام سرمایه داری و مالکیت خصوصی را پذیرفته اند.
جمع بندی درس
به هررو، شاید بتوان گفت با وجود سالیان سال شکست در سیستم کمونیسم شاید به دلیل «عدم تطابق با ذات بشر» و «نفی آزادی»، این سیتم موفق نبوده است. بنابراین درست است که «سیستم رقابتی کامل» و بازارهای آزاد پر از ایرادات باشند، اما احتمالاً بهترین راه برای سازماندهی یک اقتصاد هستند.
به من بگو چرا ؟
بازارهای آزاد ممکن است کامل نباشند، اما احتمالاً بهترین راه برای سازماندهی یک اقتصاد هستند.
