مدل پنج نیروی رقابتی پورتر (Porter’s Five Forces) چیست و چه کاربردی دارد؟
در این درس قصد داریم ابتدا پنج نیروی پورتر (Porter’s Five Forces Modell) را بشناسیم، با نحوه کارکرد و نوشتن آن آشنا شویم و همچنین به چالش‌ها و محدودیت‌های آن بپردازیم.
مایکل یوجین پورتر(Michael Porter)، مایکل پورتر ، اقتصاددان، دانشمند و استراتژیست ملقب به پیامبر برنامه‌ریزان راهبردی ، رهبر استراتژیک و مشاور دولت بزرگترین اقتصاد جهان است. مشهورترین اصل پورتر، مدل پنج نیروی پورتر است. این مدل برای تحلیل جذابیت یک صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تحلیل رقابتی با مدل پنج نیروی پورتر
سازمان‌ها همواره با یک محیط پیچیده و رقابتی مواجه هستند و برای بقا و رشد در چنین محیطی، باید توانایی تحلیل دقیق و موثر رقابت را داشته باشند. یکی از ابزارهای کلیدی برای این تحلیل، مدل پنج نیروی رقابتی پورتر است که به وسیله‌ی مایکل پورتر، استاد معروف مدیریت، توسعه یافته است. این مدل به سازمان‌ها کمک می‌کند تا نیروهای مختلفی که بر رقابت در صنعت تاثیر می‌گذارند را شناسایی کنند و بر اساس این تحلیل، استراتژی‌های مناسب را برای بهبود موقعیت رقابتی خود تدوین کنند. در این مقاله، به بررسی این مدل، اجزای آن و کاربردهای عملی آن خواهیم پرداخت. پرسش اصلی اینجاست: چگونه می‌توان با استفاده از این مدل، تحلیل دقیقتری از رقابت داشت و جایگاه سازمان را بهبود بخشید؟
معرفی مدل پنج نیروی رقابتی پورتر
مدل پنج نیروی رقابتی پورتر ابزاری است که به سازمان‌ها کمک می‌کند تا رقابت در یک صنعت را بر اساس پنج نیرو تحلیل کنند. این نیروها شامل تهدید ورود رقبای جدید، قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان، قدرت چانه‌زنی خریداران، تهدید محصولات جایگزین، و شدت رقابت بین رقبای فعلی در بازار می‌شود. پورتر بر این باور بود که این پنج نیرو می‌توانند تصویری جامع از محیط رقابتی یک صنعت به مدیران ارائه دهند و به آن‌ها کمک کنند تا استراتژی‌های بهتری برای مقابله با رقبا و بهبود موقعیت خود تدوین کنند.
هر یک از این نیروها می‌تواند به صورت جداگانه یا در ترکیب با یکدیگر، تاثیر بسزایی بر رقابت در صنعت داشته باشد. به عنوان مثال، اگر قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان بالا باشد، سازمان‌ها ممکن است با هزینه‌های بالاتری برای تأمین مواد اولیه مواجه شوند که این می‌تواند بر سودآوری آن‌ها تاثیر بگذارد. به همین ترتیب، تهدید ورود رقبای جدید می‌تواند فشار رقابتی را افزایش دهد و نیاز به استراتژی‌های جدید برای حفظ مشتریان و سهم بازار را ایجاد کند.
اهمیت مدل پنج نیروی رقابتی پورتر در تحلیل صنعت
مدل پنج نیروی رقابتی پورتر ابزاری قدرتمند برای تحلیل محیط رقابتی یک صنعت است که به شرکتها کمک می‌کند تا تهدیدها و فرصت‌های موجود را به درستی شناسایی کنند. این مدل با بررسی نیروهای تأثیرگذار بر رقابت، به کسب‌وکارها امکان می‌دهد تا استراتژی‌های مناسب برای بهبود موقعیت خود اتخاذ کنند. با استفاده از مدل پنج نیروی رقابتی پورتر، شرکتها می‌توانند درک بهتری از چگونگی عملکرد صنعت و نقاط ضعف و قوت خود در مقایسه با رقبا پیدا کنند. شناخت دقیق این نیروها از طریق مدل پنج نیروی رقابتی پورتر می‌تواند به افزایش مزیت رقابتی منجر شود.
بررسی اجزای مدل پنج نیروی پورتر
برای درک بهتر کاربردهای مدل پنج نیروی رقابتی پورتر، باید هر یک از نیروها را به طور جداگانه بررسی کنیم:
تهدید ورود رقبای جدید
یکی از نیروهای مهم در مدل پنج نیروی رقابتی پورتر، تهدید ورود رقبای جدید است که می‌تواند بر رقابت در صنعت تأثیر بگذارد. ورود شرکت‌های جدید به یک بازار می‌تواند به افزایش رقابت منجر شود و شرکت‌های موجود را وادار کند تا برای حفظ سهم بازار خود تلاش بیشتری کنند. عواملی مانند نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه بالا، دسترسی به فناوری‌های پیشرفته، و وجود مقررات قانونی می‌توانند موانع ورود به صنعت را افزایش دهند. هرچه این موانع بیشتر باشد، تهدید ورود رقبای جدید کاهش می‌یابد. از طرف دیگر، در صنایعی که ورود آسان‌تر است، رقبای جدید می‌توانند به راحتی وارد بازار شده و رقابت را تشدید کنند.
قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان
قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان یکی دیگر از نیروهای کلیدی در مدل پنج نیروی رقابتی پورتر است که به توانایی تامین‌کنندگان برای تأثیرگذاری بر قیمت و شرایط تحویل مواد اولیه اشاره دارد. اگر تعداد تامین‌کنندگان محدود باشد یا مواد اولیه به سختی قابل جایگزینی باشد، قدرت چانه‌زنی آن‌ها افزایش می‌یابد و شرکتها مجبور به پذیرش شرایط دشوارتر می‌شوند. در مقابل، اگر شرکتها بتوانند بین تامین‌کنندگان مختلف رقابت ایجاد کنند، قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان کاهش می‌یابد. شرکتها می‌توانند با ایجاد روابط بلندمدت با تامین‌کنندگان یا همکاری‌های استراتژیک، این قدرت را مدیریت کنند.
قدرت چانه‌زنی خریداران
قدرت چانه‌زنی خریداران در مدل پنج نیروی رقابتی پورتر به توانایی مشتریان برای تأثیرگذاری بر قیمت‌ها و شرایط خرید اشاره دارد. در صنایعی که مشتریان می‌توانند بین محصولات مختلف انتخاب کنند و اطلاعات کافی در مورد گزینه‌های موجود دارند، قدرت چانه‌زنی آن‌ها افزایش می‌یابد. این موضوع باعث می‌شود که شرکتها مجبور شوند تا قیمت‌های خود را کاهش دهند یا کیفیت محصولات و خدمات خود را بهبود بخشند تا مشتریان را حفظ کنند. برای مدیریت این چالش، شرکتها می‌توانند با ارائه ارزش‌های افزوده مانند خدمات پس از فروش یا تجربه‌ی بهتر مشتری، ارتباطات طولانی‌مدت و پایدار با خریداران برقرار کنند.
تهدید محصولات جایگزین
در مدل پنج نیروی رقابتی پورتر، تهدید محصولات جایگزین به وجود محصولاتی اشاره دارد که می‌توانند نیازهای مشابهی را با قیمت کمتر یا ویژگی‌های بهتر برآورده کنند. این محصولات می‌توانند به عنوان تهدیدی جدی برای شرکت‌های موجود در بازار عمل کنند، زیرا مشتریان ممکن است به سمت این جایگزین‌ها متمایل شوند. برای مقابله با این تهدید، شرکتها باید همواره به دنبال نوآوری و بهبود محصولات خود باشند تا از تمایل مشتریان به سمت محصولات جایگزین جلوگیری کنند. علاوه بر این، ایجاد روابط قوی با مشتریان و افزایش وفاداری آن‌ها می‌تواند تهدید محصولات جایگزین را کاهش دهد.
رقابت بین رقبای فعلی
رقابت بین رقبای فعلی یکی از مهم‌ترین نیروها در مدل پنج نیروی رقابتی پورتر است که بر میزان رقابت مستقیم میان شرکت‌های فعال در یک صنعت تأثیر می‌گذارد. در صنایعی که تعداد زیادی رقیب وجود دارد و محصولات مشابهی ارائه می‌شود، رقابت شدیدتر است. این امر می‌تواند به کاهش قیمت‌ها و کاهش سودآوری منجر شود. شرکتها برای مقابله با این فشار رقابتی، باید به دنبال نوآوری، تمایز در محصولات و بهبود خدمات مشتریان باشند. در صنایعی که رشد بازار کند است، رقابت می‌تواند شدیدتر و چالش‌برانگیزتر باشد.
کاربرد مدل پنج نیروی پورتر در استراتژی‌های سازمانی
یکی از دلایل اصلی استفاده از مدل پنج نیروی رقابتی پورتر، کمک به سازمان‌ها برای تدوین استراتژی‌های رقابتی است. این مدل به سازمان‌ها کمک می‌کند تا محیط رقابتی خود را به دقت تحلیل کنند و بر اساس این تحلیل، استراتژی‌های خود را برای مقابله با نیروهای مختلف در بازار تنظیم کنند.
برای مثال، اگر یک شرکت متوجه شود که تهدید ورود رقبای جدید بالاست، می‌تواند به دنبال راهکارهایی باشد تا ورود رقبای جدید را دشوارتر کند. این راهکارها می‌تواند شامل نوآوری در محصولات، ایجاد تفاوت در خدمات، یا افزایش هزینه‌های ورود به صنعت باشد. همچنین، اگر یک سازمان دریابد که قدرت چانه‌زنی خریداران بالاست، می‌تواند با ارائه ارزش افزوده، مانند خدمات پس از فروش یا بهبود تجربه مشتری، این قدرت را کاهش دهد.
درنهایت، مدل پنج نیروی رقابتی پورتر به سازمان‌ها کمک می‌کند تا با تحلیل دقیق نیروهای رقابتی، استراتژی‌های موثرتری برای موفقیت در بازار رقابتی تدوین کنند. این مدل به آن‌ها امکان می‌دهد تا نقاط قوت و ضعف خود را در مقایسه با رقبا شناسایی کرده و از فرصت‌های موجود بهره‌برداری کنند.
جمع‌بندی درس
مدل پنج نیروی رقابتی پورتر ابزاری قدرتمند برای تحلیل محیط رقابتی در هر صنعتی است. این مدل به سازمان‌ها کمک می‌کند تا با شناخت دقیق نیروهای تاثیرگذار بر رقابت، استراتژی‌های موثرتری برای حفظ و بهبود جایگاه خود در بازار تدوین کنند. از تحلیل تهدید ورود رقبای جدید تا شناخت قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان و خریداران، این مدل می‌تواند در تمام مراحل برنامه‌ریزی استراتژیک سازمان‌ها نقش حیاتی داشته باشد. به کارگیری این مدل به سازمان‌ها امکان می‌دهد تا نه تنها به رقابت فعلی پاسخ دهند، بلکه برای آینده نیز برنامه‌ریزی کنند و توان رقابتی خود را به طور پایدار افزایش دهند.
منابع و ماخذ:
- Colvin, Geoff (October 29, 2012). “There’s No Quit in Michael Porter”.
- Sharp, Byron; Dawes, John (1996), “Is Differentiation Optional?
- Speed, Richard J. (1989), “Oh Mr Porter! A Re-Appraisal of Competitive Strategy,” Marketing Intelligence and Planning.
- Yetton, Philip, Jane Craig, Jeremy Davis, and Fred Hilmer (1992), “Are Diamonds a Country’s Best Friend? A Critique of Porter’s Theory of National Competition as Applied to Canada, New Zealand and Australia,” Australian Journal of Management, 17 (No. 1, June), 89–120.
- Allio, Robert J. (1990), “Flaws in Porter’s Competitive Diamond?,” Planning Review, 18 (No. 5, September/October), 28–32.
- Spender, J.-C., & Kraaijenbrink, Jeroen. (2011). Why Competitive Strategy Succeeds – and With Whom. In Robert Huggins & Hiro Izushi (Eds.), Competition, Competitive Advantage, and Clusters: The Ideas of Michael Porter (pp. 33-55). Oxford: Oxford University Press.
