دام بدهی یا دام وام چینی (china loan trap) چیست؟
دام بدهی یا «دام وام» به شرایطی اطلاق می شود که پرداخت بدهی خیلی سخت یا غیر ممکن شود، معمولاً به علت بهره بالای پرداختی باعث عدم پرداخت اصل بدهی میشود. این دام به «دام بهره» نیز مشهور است. در بازار کسانی که به «نزول خور» یا «دنده باز» مشهور بودند، از همین روش برای به دام انداختن قربانیان بهره می بردند.
این روش اینگونه کار می کند که پس از اینکه بدهکار امکان پرداخت اصل و سود وام خود را ندارد، به دریافت وامهای روزپرداخت مجبور شده و وام های بیشتری میگیرد. وام گیرندگان پرداخت بهره درصد بالا را ادامه میدهند و دوره وام را بلندتر میکنند، اینکار آنها را بهطور مؤثر در دام بدهی قرار میدهد.
بسیاری از کارشناسان درباره ایجاد این شرایط در قرارداد بیست و پنج ساله ایران و چین نگران بودند. البته باتوجه به محرمانه بودن اسناد، کارشناسان از اینکه این موضوع چگونه اتفاق افتاده و چه زمانی ممکن است خطرساز باشد، اطلاعی ندارند. طبیعی است باوجود تحریم ها و عدم وجود ارتباطات خارجی، چاره ای جز دریافت خدمات و کالا به جای پول، ویا وام برای پروژه های عمرانی کشور باقی نمانده است.
دریافت وام با بهره از چین جهت پروژههای اقتصادی باید با نوعی وثیقه تضمین شود و بدون دریافت وثیقه سرمایهگذاری انجام نخواهد شد. تنها وثیقه کافی برای دریافت این نوع وامها برای کشورهای فقیر وام گیرنده، واگذاری کنترل اراضی ملی، منابع، محصولات کلیدی و زیرساخت یک کشور در صورت عدم پرداخت اقسام وام و همچنین دادن امتیاز حق اولویت توسعه به شرکتهای چینی در این نوع پروژهها میباشد.
کشورهایی مانند چین، دارای منابع سرشار ارزی مازاد هستند. این کشورها برای استفاده بهینه از این منابع ارزی، آنها را با بهره های متفاوت، به کشورهای در حال توسعه و نیازمند پول، وام میدهند. این وامها با قراردادهای مختلف و یا پروژه های گوناگون، تضمین میشوند تا بازپرداخت آنها میسر باشد. عموما کشورهای در حال توسعه؛ این وامها را سرمایه گذاری نمیکنند بلکه نیازهای توسعه یا زیرساختی خود را با آن تامین میکنند که پروژه های زودبازدهی نیست و سالهای بعد که زمان بازپرداخت این وامها فرامیرسد، کشورهای وام گیرنده مجددا با کسری منابع ارزی مواجه هستند.
این کشورها یا بازپرداخت وامها را با وام گرفت مجدد تامین میکنند، و یا مجبور هستند چارهای دیگر برای بازپرداخت این وامها بیابند. معمولا بازپرداخت چنین وامهایی آن هم با بهرههای سنگین، در توان بسیاری از کشورها نیست، بخصوص اگر تحریمشده باشند.
دریافت وام از کشورهایی مانند ژاپن، آلمان و کره جنوبی، فرایند پیچیدهای دارد اما چین بسادگی در قبال دریافت وثیقه ها یا امتیازات مختلف این وامها را پرداخت میکند. بهره وامهای چین در مقایسه با این کشورها بسیار بالاتر است. اما سرعت و سادگی پرداخت این وامها موجب خواهد شد تا کشورهای درحال توسعه، چین را برای دریافت وام انتخاب کنند. چین، بارها همین نسخه را برای تصرف بندر مومباسا در کنیا و بندر هامانتوتا در سریلانکا و مناطق متعدد دیگر، با موفقیت بکار گرفته است.
همکاری با چین و یا دریافت وام از این کشور، به تنهایی به زیان اقتصاد کشور نیست. چیزی که ممکن است درآینده خطرساز باشد، عدم توانایی در بازگشت بدهیها و اجبار به واگذاری منابع کشور است.
