ممکن است هیچ گاه نام موندلس یا اسوشیتد بریتیش فودز را نشنیده باشیم اما همه ما نام نسکافه یا داسانی را شنیدهایم. این جادوی هلدینگ هاست. درواقع هلدینگ ها مانند کارگردان های سینما هستند و برندهای تحت تملک آنها مانند بازیگران سینما. به عنوان مثال ما فیلمهای بزرگ را میبینیم اما کارگردانان انها را نمی شناسیم و بازیگران جلوی دوربین را میشناسیم.
اما چرا این اتفاق افتاده و چرا هلدینگهای بزرگ غذایی، زیاد تمایل ندارند مشتریان بدانند کدام برندها مال آنهاست و کدام نه! ما میلیونها برند در کره زمین داریم که مردم جهان آنها را مصرف میکنند و دوست دارند. اما اگر بدانند در نهاین تنها 10 برند خوراکی جهانی وجود دارد، ممکن است وحشت کنند و یا سعی کنند این امپراطوری را از چنگال این شرکتها خارج کنند. به هررو امپراطوری غذا، بسیار مهم است و بشر نمی تواند بدون غذا زنده بماند. اما به هررو حقیقت این است که تمام برندهایی که در جهان مصرف می شوند، به نوعی به ده کمپانی بیشتر تعلق ندارند. در این درس این ده کمپانی را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

پپسیکو
شرکت پپسیکو (PepsiCo Inc.) شرکتی چندملیتی آمریکایی و یکی از بزرگترین غولهای غذایی کره زمین است. این شرکت در زمینه غذا، تنقلات و نوشیدنی فعال است. دفتر مرکزی آن در هریسون، نیویورک، در دهکده پرچس (Purchase) واقع شده است. کسب و کار پپسیکو شامل تمام جنبههای بازار غذا و نوشیدنی میشود. این شرکت بر تولید، توزیع و بازاریابی محصولات خود نظارت دارد. پپسیکو در سال ۱۹۶۵ با ادغام شرکت پپسی-کولا و شرکت فریتو-لی (Frito-Lay, Inc.) تشکیل شد.
پپسیکو از آن زمان تاکنون، از محصول همنام خود، پپسی، به طیف بسیار متنوعی از برندهای غذا و نوشیدنی گسترش یافته است. از جمله خریدهای مهم میتوان به خرید محصولات تروپیکانا (Tropicana Products) در سال ۱۹۹۸، خرید شرکت کوئیکر اوتس (Quaker Oats Company) در سال ۲۰۰۱ که برند گاتورید (Gatorade) را به سبد محصولات پپسی اضافه کرد و خرید پایونیر فودز (Pioneer Foods) در سال ۲۰۲۰ به ارزش ۱.۷ میلیارد دلار آمریکا اشاره کرد.
هلدینگ بزرگ پپسیکو، دارای ۲۳ برند است که هر کدام سالانه بیش از ۱ میلیارد دلار فروش دارند. شرکت پپسیکو در سراسر جهان فعالیت دارد و محصولات آن در بیش از 200 کشور و منطقه توزیع شده است که منجر به درآمد خالص سالانه بیش از 70 میلیارد دلار آمریکا شده است. پپسیکو دومین شرکت بزرگ مواد غذایی و آشامیدنی در جهان بر اساس درآمد خالص، سود و ارزش بازار، پس از نستله است. در سال 2023، جایگاه این شرکت در فهرست فوربس جهانی، 82 بود.
محصول شاخص پپسیکو، پپسی کولا، نسلهاست که با کوکاکولا در رقابت است؛ رقابتی که معمولاً به عنوان جنگ کولاها شناخته میشود. اگرچه کوکاکولا در ایالات متحده از پپسی کولا بیشتر میفروشد، اما پپسیکو در بازار آمریکای شمالی بزرگترین شرکت مواد غذایی و آشامیدنی از نظر درآمد خالص است. رامون لاگوارتا از سال 2018 مدیر اجرایی پپسیکو بوده است. توزیع و بطریسازی نوشیدنیهای این شرکت توسط پپسیکو و همچنین بطریسازان دارای مجوز در مناطق خاص انجام میشود.
کلانوا
کلانوا، که پیش از این با نام شرکت کلوگز شناخته میشد و معمولاً با نام کلوگز شناخته میشد، شرکت تولید مواد غذایی چندملیتی آمریکایی است. دفتر مرکزی این شرکت در شیکاگو، ایلینوی، ایالات متحده واقع شده است.
کلانوا غذاهای آماده و میان وعده، از جمله کراکر و شیرینیهای تستر، غلات را تولید و به بازار عرضه میکند و محصولات خود را با چندین برند معروف از جمله خود برند کلوگز، Rice Krispies Treats، Pringles، Eggo و Cheez-It به بازار عرضه میکند. در خارج از آمریکای شمالی، کلانوا غلاتی مانند کورن فلکس، Rice Krispies، Frosties و Coco Pops را به بازار عرضه میکند.
محصولات کلوگز در بیش از 180 کشور تولید و به بازار عرضه میشوند. بزرگترین کارخانه کلانوا در پارک ترافورد در منچستر بزرگ، بریتانیا است که محل دفتر مرکزی آن در بریتانیا نیز وجود دارد. سایر دفاتر شرکت در خارج از شیکاگو عبارتند از بتل کریک، دوبلین (دفتر مرکزی اروپا)، شانگهای و شهر کرتارو، مکزیک.
کلوگز در ۲ اکتبر ۲۰۲۳ به دو شرکت تقسیم شد، به طوری که شرکت WK Kellogg Co مالک بخش غلات آمریکای شمالی شد و شرکت موجود به Kellanova تغییر نام داد و مالک برندهای تنقلاتی مانند Pop-Tarts و Pringles در کنار بخش غلات بینالمللی شد. هدف از این جدایی، جدا کردن بازار سریعتر رو به رشد غذاهای آماده و محصولات غلات بینالمللی از بازار غلات آمریکای شمالی با رشد کندتر بود. خود “Kellogg’s” به نام تجاری هر دو شرکت تبدیل شد.
شرکت Mars Inc. مالک M&M’s و Snickers، در آگوست ۲۰۲۴ موافقت کرد که کلانوا را با قیمتی نزدیک به ۳۰ میلیارد دلار خریداری کند.
کوکاکولا
شرکت کوکاکولا شرکت چندملیتی آمریکایی است که در سال ۱۸۹۲ تأسیس شد. این شرکت نوشیدنیهای غیرالکلی از جمله کوکاکولا، سایر کنسانترهها و شربتهای نوشیدنیهای غیرالکلی و نوشیدنیهای الکلی را تولید، عرضه و به بازار عرضه میکند. سهام آن در بورس نیویورک فهرست شده است و جزئی از شاخصهای DJIA و S&P 500 و S&P 100 است.
کوکا کولا در سال ۱۸۸۶ توسط داروساز جان استیث پمبرتون توسعه یافت. در زمان معرفی، این محصول حاوی محرکهای کوکائین از برگهای کوکا و کافئین از دانههای کولا بود که با هم به صورت همافزایی عمل میکردند. کوکا و کولا منبع نام محصول هستند و منجر به تبلیغ کوکاکولا به عنوان یک “تونیک سالم” شدند.
پمبرتون در جنگ داخلی آمریکا به شدت مجروح شده بود و به داروی مسکن مورفین معتاد شده بود. در آن زمان، کوکائین به عنوان «درمان» اعتیاد به مواد افیونی تبلیغ میشد، بنابراین او این نوشیدنی را به عنوان یک داروی ثبت اختراع در تلاش برای کنترل اعتیاد خود توسعه داد.
در سال 1889، فرمول و نام تجاری آن به قیمت 2300 دلار (تقریباً 71000 دلار در سال 2022) به آسا گریگز کندلر فروخته شد، که شرکت کوکاکولا را در سال 1892 در آتلانتا، جورجیا تأسیس کرد. این شرکت از سال 1889 یک سیستم توزیع فرانشیز را اداره میکند.
این شرکت عمدتاً کنسانتره شربت تولید میکند که سپس به بطریسازان مختلف در سراسر جهان که دارای سرزمینهای انحصاری هستند، فروخته میشود.
مارس
شرکت Mars, Incorporated (که با نام Mars Inc. فعالیت میکند) هلدینگ بزرگ تولیدی چندملیتی آمریکایی شیرینیجات، غذای حیوانات خانگی و سایر محصولات غذایی و ارائهدهنده خدمات مراقبت از حیوانات است که در 23 ژوئن 1911 تأسیس شد.
دفتر مرکزی این شرکت در مکلین، ویرجینیا قرار دارد و کاملاً متعلق به خانواده Mars است. این شرکت در سال 2022، 45 میلیارد دلار فروش سالانه داشته است؛ در آن سال، فوربس این شرکت را به عنوان چهارمین شرکت بزرگ خصوصی در ایالات متحده رتبهبندی کرد.
Mars در چهار شرکت تابعه در سراسر جهان فعالیت میکند: Mars Wrigley Confectionery (دفتر مرکزی آن در شیکاگو، ایلینوی، با دفتر مرکزی ایالات متحده در هکتستاون و نیوآرک، نیوجرسی)، Pet care (زاونتم، بلژیک؛ پونسیتلان، خالیسکو، مکزیک؛ کرتارو، مکزیک)، Food (رانچو دومینگز، کالیفرنیا) و MARS Edge (جرمنتاون، مریلند)، بخش علوم زیستی این شرکت.
فرانکلین کلارنس مارس، که مادرش به او آبنباتهای دستی را یاد داده بود، در سن ۱۹ سالگی آبنبات میفروخت. او کارخانه آبنبات مارس را در ۲۳ ژوئن ۱۹۱۱ به همراه اتل وی. مارس، همسر دومش، در تاکوما، واشنگتن تأسیس کرد. این کارخانه آبنبات تازه را به صورت عمده تولید و عرضه میکرد، اما در نهایت این سرمایهگذاری شکست خورد زیرا یک شرکت معتبرتر به نام براون و هیلی نیز در تاکوما فعالیت میکرد. تا سال ۱۹۲۰، مارس به ایالت خود، مینهسوتا، بازگشت، جایی که اولین نمونه از شرکت مارس امروزی در آن سال با نام Mar-O-Bar Co. در مینیاپولیس تأسیس شد و بعداً با نام Mars, Incorporated در آنجا به ثبت رسید.
در سال 1923، فارست مارس پدر، پسر فرانک و همسر اولش، اتل جی. مارس، در یک فروشگاه نوشابه با او در مورد مشکلات تجاری پدرش صحبت میکرد. فارست با الهام از نوشیدنی پدرش، پیشنهاد داد که پدرش یک شکلات تختهای را بر پایه میلکشیک شیر مالتدار شکلاتی بسازد. فرانک این پیشنهاد را پذیرفت و با استفاده از مادهی فراموششدهی نوقای مینیاپولیس، شکلات تختهای راه شیری را معرفی کرد که به عنوان “شیر مالتدار شکلاتی در شکلات تختهای” تبلیغ میشد و به پرفروشترین شکلات تختهای تبدیل شد.
در سال 1929، فرانک شرکت را به شیکاگو منتقل کرد و تولید کامل را در کارخانهای آغاز کرد که هنوز هم وجود دارد. در سال 1930، فرانک مارس شکلات تختهای اسنیکرز را تولید کرد و برای اولین بار آن را در بازارهای ایالات متحده فروخت. در سال 1932، مارس شکلات تختهای سه تفنگدار را معرفی کرد. در همان سال، فارست شرکت Mars Limited را در بریتانیا تأسیس کرد و شکلات تختهای مارس را به بازار عرضه کرد.
اسوشیتد بریتیش فودز
شرکت Associated British Foods plc. (ABF) یک شرکت چندملیتی بریتانیایی در زمینه فرآوری و خردهفروشی مواد غذایی است که دفتر مرکزی آن در لندن، انگلستان قرار دارد.
بخش مواد اولیه آن، دومین تولیدکننده بزرگ شکر و مخمر نانوایی در جهان و تولیدکننده عمده سایر مواد اولیه از جمله امولسیفایرها، آنزیمها و لاکتوز است. بخش مواد غذایی آن، تولیدکننده عمده محصولات مواد غذایی با برند و برچسب خصوصی است و شامل برندهای Mazola، Oval tine، Ryvita، Jordan’s، Kings mill و Twining’s میشود.
بخش خردهفروشی آن، Primark، حدود 384 فروشگاه در چندین کشور، عمدتاً آلمان، ایرلند، هلند، اسپانیا و انگلستان دارد. شرکتهای غذایی ACH یک شرکت تابعه آمریکایی است. شرکت Associated British Foods در بورس اوراق بهادار لندن فهرست شده است و جزئی از شاخص FTSE 100 است.
دنون
شرکت دانون شرکتی چندملیتی فرانسوی است. این هلدینگ بزرگ تولیدکننده محصولات غذایی مستقر در پاریس است. این شرکت در سال ۱۹۱۹ در بارسلونا، اسپانیا تأسیس شد. این شرکت در بورس یورونکست پاریس فهرست شده است، جایی که جزئی از شاخص بازار سهام CAC 40 است. برخی از محصولات این شرکت در ایالات متحده با نام تجاری دانون عرضه میشوند.
از سال ۲۰۱۸، دانون محصولات خود را در ۱۲۰ بازار به فروش رسانده و در سال ۲۰۱۸، فروشی بالغ بر ۲۴.۶۵ میلیارد یورو داشته است.
در نیمه اول سال ۲۰۱۸، ۲۹٪ از فروش مربوط به فرآوردههای غذایی تخصصی، ۱۹٪ مربوط به آب معدنی برنددار و ۵۲٪ مربوط به لبنیات و محصولات گیاهی بوده است.
یونیلیور
یونیلیور پیالسی شرکت چندملیتی بریتانیایی تولیدکننده کالاهای مصرفی بستهبندیشده است که دفتر مرکزی آن در لندن، انگلستان قرار دارد. این شرکت در 2 سپتامبر 1929 پس از ادغام شرکت تولیدکننده مارگارین هلندی Margarine Unite با شرکت تولیدکننده صابون بریتانیایی Lever Brothers تأسیس شد.
محصولات این شرکت شامل غذای کودک، محصولات زیبایی، آب معدنی، غلات صبحانه، مواد شوینده، چاشنیها، لبنیات، نوشیدنیهای انرژیزا، محصولات بهداشتی و درمانی، بستنی، قهوه فوری، نودل فوری، غذای حیوانات خانگی، داروها، نوشابهها، چای و خمیردندان است. این شرکت بزرگترین تولیدکننده صابون در جهان است و محصولات آن در بیش از 190 کشور جهان موجود است.
این شرکت در پنج گروه تجاری سازماندهی شده است: زیبایی و رفاه، مراقبت شخصی، مراقبت خانگی، تغذیه و بستنی. این شرکت دارای مراکز تحقیق و توسعه در چین، هند، هلند، پاکستان، انگلستان و ایالات متحده است.
در دهه 1930، یونیلیور شرکت یونایتد آفریقا را خریداری کرد. در نیمه دوم قرن بیستم، این شرکت به طور فزایندهای از تولیدکننده محصولات ساخته شده از روغنها و چربیها، تنوع بیشتری پیدا کرد و فعالیتهای خود را در سراسر جهان گسترش داد.
این شرکت مالکیت شرکتهای متعددی از جمله لیپتون (1971)، بروک باند (1984)، پوندز (1987)، کولمنز (1995)، هلمنز (2000)، بن و جریز (2000)، اسلیم فست (2000)، کنور (2000)، آلبرتو-کالور (2010)، دلار شیو کلاب (2016) و پوکا هربس (2017) را به دست آورده است. یونیلیور در سال 1997، کسب و کارهای تخصصی مواد شیمیایی خود را به صنایع شیمیایی امپریال واگذار کرد. در دهه 2010، تحت رهبری پل پولمن، این شرکت به تدریج تمرکز خود را به سمت برندهای بهداشتی و زیبایی تغییر داد و از برندهای غذایی که رشد کندی داشتند، دور شد.
یونیلیور در بورس اوراق بهادار لندن و در فهرست ثانویه یورونکست آمستردام و بورس اوراق بهادار نیویورک قرار دارد و یکی از اجزای شاخص FTSE 100 است.
پی اند جی
پروکتر اَند گَمبل یا بهاختصار پیاندجی (به انگلیسی: Procter & Gamble، P&G) شرکت چندملیتی آمریکایی در حوزۀ صنعت کالاهای مصرفی است، که دفتر مرکزی آن در شهر سینسیناتی، در ایالت اوهایو، قرار دارد. این شرکت در سال ۱۸۳۷ میلادی، توسط ویلیام پروکتر و جیمز گمبل تأسیس شد و اکنون محصولات بسیار گوناگونی، از محصولات پرینگلز تا تولیدات کیلوگ را تولید میکند.
پیاندجی همچنین در فهرست تحسینبرانگیزترین شرکتهای جهان، که در سال ۲۰۱۱ منتشر شد؛ رتبه پنجم را از آن خود کرد. این کورپوریشن با بسیاری از ابداعات تجاری شامل مدیریت نام تجاری و برنامههای تلویزیونی اعتبار یافتهاست.
شرکت پروکتر اند گمبل، در سال ۱۸۳۷ با همکاری ویلیام پروکتر یک سازنده شمع و جیمز گمبل یک سازنده صابون تأسیس شد. رقابت شدید بین این دو نفر، در خانوادهای که با آن وصلت کرده بودند، باعث ناسازگاری شد و پدر دو دختر، (اولیویا و الیزابت نوریس) تصمیم گرفت آنها را به کسب و کار خود، دعوت کند.
نستله
نستله (Nestlé S.A) شرکت چندملیتی سوئیسی فعال در زمینه فرآوری مواد غذایی و نوشیدنی است که دفتر مرکزی آن در وِوِه، سوئیس قرار دارد. این شرکت از سال ۲۰۱۴، بزرگترین شرکت غذایی سهامی عام در جهان، از نظر درآمد و سایر معیارها، بوده است. این شرکت در سال ۲۰۱۷ در رتبه ۶۴ فهرست فورچون جهانی ۵۰۰ قرار گرفت. در سال ۲۰۲۳، این شرکت در فهرست فوربس جهانی ۲۰۰۰ در رتبه ۵۰ قرار گرفت.
محصولات نستله شامل قهوه و چای، آبنبات و شیرینیجات، آب معدنی، شیر خشک و غذای کودک، لبنیات و بستنی، غذاهای منجمد، غلات صبحانه، غذاهای خشک بستهبندی شده و تنقلات، غذای حیوانات خانگی و غذای پزشکی است. بیست و نه برند نستله فروش سالانهای بیش از 1 میلیارد فرانک سوئیس (حدود 1.1 میلیارد دلار آمریکا) دارند، از جمله نسپرسو، نسکافه، نستیا، کیت کت، اسمارتیز، نسکوئیک، شرکت استوفر، ویتل و مگی.
نستله 447 کارخانه دارد، در 197 کشور فعالیت میکند و حدود 339000 نفر را استخدام میکند. این شرکت یکی از سهامداران اصلی لورآل، بزرگترین شرکت لوازم آرایشی جهان است.
نستله در سال 1905 با ادغام “شرکت شیر آنگلو-سوئیس” که در سال 1866 توسط برادران جورج و چارلز پیج تأسیس شده بود، و “فارین لاکت هنری نستله” که در سال 1867 توسط هنری نستله تأسیس شده بود، تشکیل شد. این شرکت در طول جنگ جهانی اول و دوباره پس از جنگ جهانی دوم به طور قابل توجهی رشد کرد و محصولات خود را فراتر از محصولات اولیه شیر تغلیظ شده و شیر خشک نوزاد گسترش داد. این شرکت تعدادی از شرکتهای بزرگ از جمله Findus در سال ۱۹۶۳، Libby’s در سال ۱۹۷۱، Rowntree Mackintosh در سال ۱۹۸۸، Klim در سال ۱۹۹۸ و Gerber در سال ۲۰۰۷ را خریداری کرده است.
موندلز
شرکت بینالمللی موندلز شرکت چندملیتی شیرینیسازی، غذا، هلدینگ، نوشیدنی و میان وعده آمریکایی مستقر در شیکاگو است. موندلز درآمد سالانه حدود 26.5 میلیارد دلار دارد و تقریباً در 160 کشور فعالیت میکند. این شرکت در فهرست 500 شرکت برتر ایالات متحده در سال 2021، رتبه 108 را از نظر درآمد کل به خود اختصاص داده است.
این شرکت در اصل با نام شرکت کرافت فودز (Kraft Foods Inc.) در سال 1923 در شیکاگو تأسیس شد. شرکت فعلی در سال 2012 تأسیس شد، زمانی که کرافت فودز به موندلز تغییر نام داد و تجارت میان وعده غذایی خود را حفظ کرد، در حالی که تجارت مواد غذایی آمریکای شمالی آن به یک شرکت جدید به نام گروه کرافت فودز (Kraft Foods Group) واگذار شد که 3 سال بعد با هاینز (Heinz) ادغام شد و کرافت هاینز را تشکیل داد. نام Mondelez از کلمه لاتین mundus (جهان) و delez، که شکل فانتزی کلمه “delicious” است، گرفته شده است.
Mondelez شکلات، کلوچه، بیسکویت، آدامس، شیرینی و نوشیدنیهای پودری تولید میکند. نمونه کارهای Mondelez International شامل چندین قطعه میلیارد دلاری است، از جمله برندهای کلوچه، کراکر و آبنبات TUC، Nabisco (تولیدکنندگان Belvita، Chips Ahoy!، Oreo، Ritz، Triscuit، Wheat Thins و غیره)، LU، Sour Patch Kids، Barny و Peek Freans؛ برندهای شکلات Milka، Côte d’Or، Toblerone، Cadbury، Green & Black’s، Freia، Marabou و Fry’s؛ برندهای آدامس و قطره سرفه Trident، Dentyne، Chiclets، Halls و Stride؛ و همچنین کوکیها و نوشیدنیهای پودری Tate’s Bake Shop.
شرکت Mondelez Canada حقوق مربوط به Christie Brown and Company را در اختیار دارد که شامل برندهایی مانند Mr. Christie، Triscuits و Dad’s Cookies میشود. دفتر مرکزی آن در تورنتو، انتاریو است و در برامپتون و همیلتون، انتاریو و مونترال، کبک فعالیت دارد.
چرا هلدینگ ها از یک محصول چند برند دارند؟
دنیای امروز دنیای تنوع است. در دنیای تنوع، وسوسه حرف اول را میزند. همه برندها و شرکتها درتلاش و رقابت شدید هستند تا حتی برای لحظه ای توجه ما را به خود جلب کنند. در قرن بیستم وفاداری مشتریان به یک محصول یا خدمات به حدی بود که بعضا چند نسل از یک برند استفاده میکردند و درگیری فرد با محصول زمان بسیار زیادی داشت. ممکن بود یک نفر یک تویوتای کارینا را سالها استفاده کند و پس از سی سال مجددا یک کارینای دیگر خریداری کند.
اما امروزه به هیچ وجه چنین اتفاقی نمی افتد. وفاداری به محصول از میان رفته و به جای آن تنوع طلبی و شهوت تغییر و امتحان محصولات جدید جایگزین آن شده است. بسیاری از ما محصولاتی را استفاده میکنیم که شناختی نسبت به آنها نداریم و ممکن در موعد بعدی رقیب آن را استفاده کنیم. در واقع ما پیش خود تصور میکنیم به برندها خیانت کرده ایم و برندها نمیتوانند وفاداری ما را به خود جلب کنند و ما حق انتخاب داریم.

جمع بندی درس
زمانی که در راهروهای فروشگاههای زنجیره ای قدم میزنیم محصولات متفاوت را انتخاب میکنیم و خوشحالیم که آزادانه انتخاب میکنیم و به هیچ برندی وابستگی نداریم. اما در واقع ما اشتباه میکنیم. کمپانی ها ما را فریفته اند و ما در دنیای ماتریکسی خود توسط کمپانی ها محاصره شده ایم و کنترل میشویم.
ما از این برند به آن برند میپریم ولی درواقع در دامن همین کمپانی های بزرگ در حال خدمت رسانی به افزایش فروش آنها هستیم. تقریبا نود درصد اقتصاد مواد غذایی جهان توسط ده کمپانی بزرگ اداره میشود. هر برندی که در بازار وجود دارد به هرصورت به یکی از این کمپانی ها وابسته است. در واقع ما مشتری این کمپانی ها هستیم و برندها صرفا یک پوشش برای به دام افتادن ما هستند. در واقع ما حق انتخاب نداریم و کمپانی ها حق انتخاب های مصنوعی را در اختیار ما قرار میدهند و از یکدیگر سهم بازار میگیرند در حالی که بازار در میان این کمپانی ها تقسیم شده است.
امید که با انتخاب برندهای داخلی کمک کنیم تا کارگران ایرانی سفره های بهتر و پربارتری داشته باشند و کارفرماهای ایرانی برندهای با کیفیت تری بسازند. شرایط اقتصادی ما موجب شده تا با دنیا ارتباط زیادی نداشته باشیم اما به جای تهدید میتوان از این موضوع به عنوان یک فرصت برای بالندگی اقتصاد ملی استفاده کرد.