بیزینس مدل(Business model)، یا مدل تجاری،یا مدل کسب و کار، یکی از مهمترین ارکان یک کسب و کار است. مدل تجاری کسب و کار، درواقع ستون و شرح نحوه انجام یک کسب و کار است. بیزینس مدلها چگونگی ارائه ارزش به مشتریان را شرح می‌دهد.
جوآن ماگرتا در کتاب “چرا مدلهای تجاری مهم هستند”، اشار کرده امروزه با ظهور اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، مدل تجاری به شدت مورد توجه گسترده قرار گرفت.
این ابزار به کسب‌و‌کارها اجازه می‌دهد تا روش‌های مختلف را برای موفقیت بهتر در بازار آزمایش کنند و به خوبی مدل‌سازی کنند تا بتوانند جریانات هزینه و درآمد خود را ساختار دهند. مایکل پورتر پدر استراتژی جهان معتقد است ”یک کسب و کار نمی‌تواند برای همه کس، همه چیز باشد”.
بنابراین یک کسب و کار برای اینکه انرژی بیهوده مصرف نکنند و منابع یک کسب و کار محدود است و به مشتریان خاصی می‌تواند کالا یا خدمات خود را عرضه کند. کسب و کارها زمانی که مدل کسب و کار خود را تعیین می‌کنند و یا تغییراتی در آن ایجاد می‌کنند، بلافاصله نتایج آن را در درآمد و هزینه خود مشاهده می‌کنند. تعیین بیزینس مدل، تغییری است که تاثیری اساسی بر روی کسب و کار خواهد گذاشت.
شرح مدل کسب و کار(بیزینس مدل)، با بیزینس پلن(برنامه کسب و کار)، تفاوت دارد. بیزینس مدل، یک طرح است که چگونگی بدست آوردن درآمد و میزان سود را مشخص می‌کند، اما بیزینس پلن(BP)، سندی است که به کسب و کارها درباره محصولات و خدمات، چگونگی بدست آوردن پول، رهبری و منابع انسانی، تامین مالی، مدلهای عملیاتی و دیگر جزییاتی که برای موفقیت ضروری هستند، به طور مفصل توضیح می‌دهد.
مدل کسب و کار مشخص می‌کند که چه محصولات و خدماتی باید ایجاد و بازاریابی شوند و همچنین چگونه این کارها باید صورت گیرند و کسب و کار برای انجام این موارد لازم است تا چه میزان هزینه کند.
چنانچه مدل کسب و کار درست پیاده سازی شود، بدیهی است که سازمان مربوطه در مسیر موفقیت قرار خواهد گرفت و بالعکس اگر اشتباه انجام شود، ممکن است فاجعه‌ای برای کسب و کار به وجود آورد.
کسب و کارها عموما برای طراحی مدل کسب و کار مناسب، از بوم کسب و کار (Business Model Canvas) استفاده کنیم.
بوم کسب و کار برای اولین بار توسط الکساندر استروالدر به کار گرفته شد و به جهان معرفی شد. بوم کسب و کار در واقع الگویی برای توسعه کسب و کار، به شکل یک جدول بصری است. این بوم شامل عناصر ویژه‌ای است که مجموعه آن‌ها در کنار هم، نشانگر ویژگی‌های کلی یک کسب و کار است.
عناصری که در بوم کسب و کار دارای اهمیت هستند و بطور عموم در بوم کسب و کار لازم است تا برای هر شرکت و یا محصولی باید تعریف شوند، بشرح زیر است:
- شرکای کلیدی.
- مشتریان.
- ارزش پیشنهادی.
- فعالیت‌های اصلی.
- منابع اصلی.
- ارتباط با مشتریان.
- کانال توزیع.
- جریان درآمدی.
- ساختار هزینه‌ها.
عموما این بوم در ابعاد بزرگ چاپ شده و در محیط کار نصب می‌شود. انجام این کار به درک مشترک اعضای سازمان از مدل کسب و کار شده و همچنین کمک خواهد نمود که خلاقیت، همکاری و تجزیه و تحلیل اعضای تیم افزایش یابد.
یک مدل تجاری جدید باید به دقت طراحی شود و پیش از طراحی آن، لازم است تا تحقیقات بازار درست انجام شده باشد. اگر این بوم به درستی و مطابق اصول طراحی شده باشد، می‌تواند بسیار سودآور باشد. این نکته را نیز باید در نظر گرفت که شرکای تجاری و مشتریان هم باید این مدل کسب و کار طراحی شده را بپذیرند.
نوشته: فرامرز عیب پوش