بیزینس مدل (Business model) یا مدل تجاری و یا مدل کسب و کار، یکی از مهمترین ارکان یک کسب و کار است. مدل تجاری کسب و کار، درواقع ستون و شرح نحوه انجام یک کسب و کار است. بیزینس مدلها چگونگی ارائه ارزش به مشتریان را شرح میدهد.
جوآن ماگرتا در کتاب «چرا مدلهای تجاری مهم هستند»، اشار کرده امروزه با ظهور اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، مدل تجاری به شدت مورد توجه گسترده قرار گرفت.
مدل کسب و کار، طرح یک سازمان برای کسب سود است. محصولات یا خدماتی را که کسب و کار قصد فروش آن را دارد، بازار هدف شناسایی شده و هر گونه هزینه پیش بینی شده را مشخص می کند. مدلهای کسب‌وکار هم برای کسب‌وکارهای جدید و هم برای کسب‌وکارهای قدیمی اهمیت دارند. این مدلها به شرکت‌های جدید و در حال توسعه کمک می‌کنند تا سرمایه‌گذار جذب کنند، افراد بااستعداد جدید به تیم اضافه کنند و همچنین به مدیران و کارکنان انگیزه می دهد.
کسب و کارهای تثبیت شده هم باید به طور منظم مدل کسب و کار خود را به روز کنند وگرنه در پیش بینی روندها و چالش های پیش رو ناکام خواهند ماند. مدل های کسب و کار به سرمایه گذاران هم کمک می کند تا شرکت هایی را که به آنها علاقه مند هستند ارزیابی کنند و به اففرادی که قصد کار در شرکتها دارند را نیز کمک میکند که درک بهتری از آن شرکت پیدا کنند.
بنابراین یک کسب و کار برای اینکه انرژی بیهوده مصرف نکنند و منابع یک کسب و کار محدود است و به مشتریان خاصی می‌تواند کالا یا خدمات خود را عرضه کند. کسب و کارها زمانی که مدل کسب و کار خود را تعیین می‌کنند و یا تغییراتی در آن ایجاد می‌کنند، بلافاصله نتایج آن را در درآمد و هزینه خود مشاهده می‌کنند. تعیین بیزینس مدل، تغییری است که تاثیری اساسی بر روی کسب و کار خواهد گذاشت.
شرح مدل کسب و کار(بیزینس مدل)، با بیزینس پلن(برنامه کسب و کار)، تفاوت دارد. بیزینس مدل، یک طرح است که چگونگی بدست آوردن درآمد و میزان سود را مشخص میکند، اما بیزینس پلن(BP)، سندی است که به کسب و کارها درباره محصولات و خدمات، چگونگی بدست آوردن پول، رهبری و منابع انسانی، تامین مالی، مدلهای عملیاتی و دیگر جزییاتی که برای موفقیت ضروری هستند، به طور مفصل توضیح میدهد.
مدل کسب و کار مشخص میکند که چه محصولات و خدماتی باید ایجاد و بازاریابی شوند و همچنین چگونه این کارها باید صورت گیرند و کسب و کار برای انجام این موارد لازم است تا چه میزان هزینه کند.
چنانچه مدل کسب و کار درست پیاده سازی شود، بدیهی است که سازمان مربوطه در مسیر موفقیت قرار خواهد گرفت و بالعکس اگر اشتباه انجام شود، ممکن است فاجعه‌ای برای کسب و کار به وجود آورد.
کسب و کارها عموما برای طراحی مدل کسب و کار مناسب، از بوم کسب و کار (Business Model Canvas) استفاده می کنند که در درس مربوط به «بوم کسب و کار چیست؟» شرح کاملی از این بوم و کارکرد آن ارائه شده است.
مدل کسب و کار سندی بالادستی برای راه اندازی سودآور یک کسب و کار در یک بازار خاص است. جزء اصلی مدل کسب و کار، ارزش پیشنهادی است. این مهم توصیفی از کالاها یا خدماتی است که یک شرکت ارائه می دهد و شرح میدهد که «چرا این موضوع برای مشتریان مطلوب است». در حالت ایده آل به گونه ای بیان می شود که محصول یا خدمات را از رقبای خود متمایز کند.
مدل کسب‌وکار یک شرکت جدید باید هزینه‌های راه‌اندازی پیش‌بینی‌شده و منابع مالی، پایگاه مشتری هدف برای کسب‌وکار، استراتژی بازاریابی، بررسی رقابت و پیش‌بینی درآمدها و هزینه‌ها را پوشش دهد. این طرح همچنین ممکن است فرصت هایی را تعریف کند که در آن کسب و کار می تواند با سایر شرکت های تاسیس شده شریک شود. به عنوان مثال، مدل کسب و کار برای یک کسب و کار تبلیغاتی ممکن است مزایایی را از ترتیبی که برای ارجاع به یک شرکت چاپ و از آن ارائه می شود مشخص کند.
مدل تجاری جدید باید به دقت طراحی شود و پیش از طراحی آن، لازم است تا تحقیقات بازار درست انجام شده باشد. اگر این بوم به درستی و مطابق اصول طراحی شده باشد، می‌تواند بسیار سودآور باشد. این نکته را نیز باید در نظر گرفت که شرکای تجاری و مشتریان هم باید این مدل کسب و کار طراحی شده را بپذیرند.
