مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR)، مخفف واژه(Corporate Social Responsibility)، به همین معناست. این مقوله از زیر مجموعه‌های مبحث بسیار مفصل اخلاق درکسب و کار است که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این مبحث به نقش شرکتها درحوزه اجتماع می‌پردازد. اگر بخواهیم تعریفی برای این موضوع ارائه کنیم، باید بگوییم مسئولیت اجتماعی شرکت، مجموعه وظایف و تعهداتی است که شرکت بایستی در جهت حفظ، مراقبت و کمک به جامعه‌‌ای که در آن فعالیت می‌کند، انجام دهد. برای شرکتهای بزرگ چند ملیتی، این مسئولیت، در مقابل کل کره زمین است.
مسئولیت اجتماعی شرکتها، با مسئولیت شرکت در برابر جامعه، انسانها، و محیطی است که شرکت در آن فعالیت می‌کند پیوند مستقیم دارد. این مسئولیت، چیزی فراتر از فعالیتهای اقتصادی و مالی شرکت در جامعه است. اگر بخواهیم این مقوله را از دیدگاه جامعه شناسی تعریف کنیم، باید بگوییم مسئولیت اجتماعی شرکت، متشکل از فعالیت‌هایی است که درراستای تامین منافع اجتماع است و در بسیاری از مواقع، فراتر از منافع سازمان و وظایف قانونی آن است. ممکن است درقوانین، موضوعاتی که درون مسئولیت اجتماعی هستند، برای شرکت تعیین شده باشد ولی بسیاری از مواردی که مشمول مسئولیت اجتماعی شرکتها هستند، ممکن است در قانون تعریف نشده باشند اما این بدان معنی نیست که شرکت مسئولیتی در قبال آنها ندارد.
امروزه باوجود اینکه ممکن است برای بسیاری از موارد، قانونی برای شرکتها در این راستا وضع نشده باشد، مردم و تشکلهای مردم نهاد(NGO)، شرکتها و سازمانها را برای مسئولانه عمل کردن در قبال جامعه، تحت فشار می‌گذارند. این مهم موضوعی است که با گسترش روزافزون اثرگذاری شرکتها بر محورهای تشکیل دهنده توسعه پایدار یعنی اقتصاد، جامعه و محیطزیست، فراگیرتر و پررنگتر شده است. مسلما سازمانها و شرکتها هرچه بزرکتر و قدرتمندتر شوند، تاثیر فرهنگی آنها بر جامعه بیشتر خواهد شد. بعلاوه اینکه آنها باتوسعه خود، منابع بیشتری از جامعه را مصروف نیازهای خود میکنند. به همین ترتیب، فشار بیشتری برروی دوش جامعه خواهند داشت. آنها ممکن است از سویی تولیدکننده موضوعی خاص باشند، ولی از سوی دیگر مصرف کننده مواد اولیه جامعه هستند. این موضوع با گسترش صنایع و درمقابل آن توسعه اطلاع رسانی، در دهه‌های پایانی قرن بیستم شدت گرفت و منجر به این موضوع شد که مفهومی به نام مسئولیت اجتماعی سازمانها یا CSR در دنیای مدیریت، شکل گیرد.
همانگونه که شرح داده شد، مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتها و سازمانها در مقابل جامعه ای که در آن فعالیت می کنند، به دلیل اینکه از منابع انسانی، طبیعی و اقتصادی آن استفاده می کنند، شکل گرفت. بر خلاف نگاه سنتی به مدیریت و کسب‌وکار، سازمانها دیگر فقط در مقابل سهامداران خود، مسئول نیستند و نباید فقط به افزایش سود کوتاه مدت آنها بیندیشند. بدین ترتیب انتظار می رود سازمانها که در ارتباط با ذینفعان دیگر خود(یعنی جامعه)، خواسته‌های مشروع آنها را هم مورد لحاظ قرار دهند. هر کسب‌وکاری، برای تولید ثروت و کسب سود، ایجاد شده است. اما طبیعی است که مسئولیت تمام کارهای خود را که بر اجتماع تاثیر دارند، برعهده بگیرند. اگرچه تعاریف مسئولیت اجتماعی شرکت متنوع است؛ اما این موضوع که مسئولیت شرکت در کنار سودآوری، شامل تعهدات اجتماعی و زیست محیطی آن نیز میشود، به شکل گسترده ای پذیرفته شده است. این مسئولیت در مرحله اول برعهده صاحبان آن کسب‌وکار است و در مرحله دوم کارکنان سازمان و مرحله بعدی حتی مشتریان آن کسب و کار.
حوزه‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی
بطور کلی مسئولیت اجتماعی شرکتها، به چهار جنبه زیست محیطی، سرمایه انسانی، خیرخواهانه و اخلاقی تقسیم میشود. بسیاری از کارشناسان معتقدند که مهمترین بخش مسئولیت اجتماعی، مسئولیت در حوزه زیست محیطی است.
مسئولیت های اجتماعی زیست محیطی
یکی از مهمترین حوزه‌های مسئولیت اجتماعی شرکتها، مسئولیتهای زیست محیطی آنهاست. در این حوزه از مسئولیتهای اجتماعی، شرکت یا بصورت خودخواسته و یا بنابرفشارهای اجتماعی، قانونی و غیره، ناگزیر است که بخش بزرگی از تمرکز خود را بر روی حفظ محیط زیست و منابع طبیعی بگذارد.
به عنوان مثال شرکتی که در زمینه تولید لوازم خانگی فعالیت دارد، اعلام می‌کند که دیگر از موادی که موجب سوراخ شدن لایه ازن می‌شوند و یا تاثیر مثبت برگازهای گلخانه‌ای دارند، استفاده نخواهد کرد. یا شرکت دیگری اعلام می‌کند که زباله های صنعتی خود را بازیافت نموده و به دامان طبیعت نخواهد ریخت. یا ممکن است تولیدکننده دیگری از مواد اولیه بازیافت شده بجای مواد نو استفاده کند. ویا یک سازمان خدماتی اعلام کند که فعالیتهای خود را الکترونیکی کرده تا کاغذ کمتری صرف شود. همه این موارد حوزه مسئولیت اجتماعی زیست محیطی شرکتها هستند. همانگونه که شرح‌داده شد، شرکتها خود مصرف‌کنندگان بزرگی هستند و نوع و روند فعالیت آنها در بهبود شرایط زیست محیطی یا تخریب آن، نقش به سزایی دارد.
مسئولیت های اجتماعی سرمایه انسانی
این حوزه از مسئولیتهای اجتماعی نیز به نوبه خود، حوزه جدیدی است. امروزه نیروی انسانی سازمانها، سرمایههای انسانی آن هستند. چه بسا جبران کسری نیروهای انسانی آموزش دیده، بسیار دشوارتر از جبران خسارات مادی به سازمانهاست. سازمانها نیروهای خود را طی مدت زمان طولانی، تربیت نموده و برروی آنها سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
جنبه حفظ و توسعه سرمایه انسانی بر عهده سازمانها و در حوزه مسئولیت اجتماعی آنهاست. از طرفی ایجاد شغل مناسب و جلوگیری از ورود ضربه روحی به آنها نیز جزیی از این بخش است. سازمانها هرچه بزرگتر باشند، تعداد بیشتری نیروی انسانی را درگیر خود خواهند نمود و هر بحران احتمالی برای این سرمایههای انسانی، بخش بزرگی از جامعه را دچار بحران خواهد نمود. بعلاوه اینکه خانواده افرادی که در سازمانها مشغول بکار هستند نیز، درگیر آن سازمانها هستند و به نوعی به آنها وابسته‌اند. افرادی که در سازمانها فعالیت میکنند به هررو بخشی از جامعه هستند و تاثیرپذیری آنها از سازمان، منجر به تاثیرپذیری جامعه از سازمان خواهد بود.
مسئولیت های اجتماعی خیرخواهانه
در این نوع از مسئولیتهای اجتماعی، سازمانها و شرکتها بخشی از توان مادی و معنوی خود را صرف ارائه خدمات اجتماعی و رفع معضلات اجتماعی میکنند. عموما شرکتها برای رفع این معضلات، تحت عنوان کمپین‌های مختلفی تلاش میکنند. به طور مثال یکی از شرکتهای بزرگ در کشور عزیزمان، اقدام به حمایت از کودکان کار و کمک به بازگشت آنها به مدارس نموده‌است. یا به عنوان مثال شرکت فیروز، برای حمایت از معلولین، تمام کارمندان و حتی کارگران کارخانه را خود را از میان معلولین کشور انتخاب نموده است. همچنین در این راستا، بسیاری از شرکتها هستند که بخشی از سود خود را به موسسه محک تخصیص داده‌اند.
مسئولیت های اجتماعی اخلاقی
این حوزه از مسئولیتهای اجتماعی نیز بسیار حائز اهمیت است. در این سطح، جنبه اخلاقی مسئولیت اجتماعی و تاثیر شرکتها در اتقاء سطح اخلاق درجامعه، حائز اهمیت است. این مسئولیت‌ها شامل پرداخت درآمد بیشتر به کارمندان از طریق پاداش‌های بالاتر، فراهم کردن فرصت برای بیکاران، اجتناب از کارکردن با شرکت های دارای سابقه و شهرت منفی و غیره می باشد. بیشتر شرکتهایی تمایل به انجام این نوع از مسئولیت اجتماعی را دارند که وانمود میکنند تنها به سود بیشتر توجه نداشته و به فکر حل مشکلاتی هستند که کمتر به آن ها کمتر پرداخته شده است.
نمونه هایی از مسئولیتهای اجتماعی
در خلال بحران کرونا یکی از بزرگترین واحدهای صنفی تولید پوشاک در کهریزک تهران، اقدام به تغییر کاربری خطوط تولید خود داده و با تولید دستکش، ماسک و لباس مراقبت پزشکی، مسئولیت خود در قبال بحران بوجود آمده را نشان داد.
در نوروز 99، علی انصاری مالک پروژه ایران مال اعلام نمود که مرکز نمایشگاهی ایران‌مال، سالن یکپارچه خود را به بیمارستانی مدرن جهت نگهداری و درمان 3 هزار تن از افراد مبتلا به ویروس کرونا اختصاص داده است. این مجموعه ظرف مدت یک هفته بطور کامل تجهیز شد و در اختیار ستاد ملی مقابله با کرونا قرار گرفت. بنابراین این مرکز با مساحت مفید 45 هزار مترمربع، تبدیل به بیمارستان موقت 3 هزار تخت‌‌خوابی برای بیماران کرونایی شد.
شرکت فومن شیمی یکی از خطوط تولیدی بهداشتی و آرایشی خود را تغییر کاربری داده و به تولید اسپری ضدعفونی کننده روی آورد. بسیاری از این محصولات تولید شده در این شرکت، به رایگان در اختیار بیمارستانها قرار گرفت.
بسیاری از بانک‌های ایرانی در زلزله اخیر کرمانشاه، سررسیدهای نوروزی خود را به زلزله زدگان این استان اختصاص دادند.
کتاب مسئولیت اجتماعی شرکتها
کتاب مسئولیت اجتماعی شرکتها، نوشته استفان ورتیگانز و ساموئل ایدوو به ترجمه استاد دکتر منوچهر منطقی، دکتر آذر صائمیان و یونس نظری چاپ انتشارات مهربان است. این کتاب با عنوان “بینش‌های علمی و اثرها”، نگاهی عمیق بر مفهوم این مقوله بسیار مهم دارد.
به اعتقاد نویسندگان کتاب، مسئولیت اجتماعی شرکتی به عنوان مفهومی شناخته شده است که دسته‌ای از راههای تفکر و رفتار را ارائه می‌دهد که می‌توانند مزایایی چندلایه به‌همراه آورند و دربرگیرنده برنامه‌های توسعه‌ای دولت، وجهه و درآمدهای شرکت های فرامرزی هستند، که گنجایش کسب و کارهای کوچک را درون زنجیره‌های تأمین ارتقا می‌دهند و از طریق برنامه‌های مشارکت جامعه و با محتوای محلی، زندگی‌ها را متحول می‌سازند. این انتظارات وسیع را می‌توان تحت سه اصل اساسی اقتصادی، محیطی و اجتماعی یا مردم، زمین و سود در نظر گرفت.
آنها معتقدند مطالعات علمی در سازمان ها همچنان تحت سیطره چشم اندازهای کسب و کار قرار دارند، در حالی که مطالعات علمی اجتماعی به شدت بر مشارکت ذینفعان و فرایندهای نظارت نظر دارند. با این حال، تعداد اقدامات صورت‌گرفته با عنوان مسئولیت اجتماعی شرکتی چشمگیر است. برای نمونه، برنامه‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی دربرگیرنده آموزش، سلامت، توسعه کسب و کار، هنر، موسیقی، جرم، منابع انسانی، آلودگی، روابط عمومی، حقوق بشر، تعارضهای سیاسی، زنجیره های تأمین، انرژی تجدید پذیر، روابط اجتماعی و توسعه پایدار هستند.
این برنامه‌ها اغلب در انزوا، در حوزه های فعالیت شرکت ها و همچنین حوزه هایی که تشخیص می‌دهند که نیاز به اقدام هست، توسعه داده می‌شوند. برنامه‌های این شرکت ها اغلب بینش‌های آکادمیک هستند، در نتیجه ضروری است که به منظور ترسیم مؤلفه های مختلف درون رویکردهای مسئولیت اجتماعی شرکتی و آثار و برآیندهای اقتصادی، محیطی واجتماعی آن ها مجموع های از رشته های دانشگاهی ایجاد شوند. به این منظور، درجه و خواست برنامه‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی باید با رویکردهای آکادمیک تطبیق یابند، که می‌توانند به شفاف‌سازی ریشه های مسائل و برآیندهای راه‌حل‌های بالقوه کمک کنند.
همچنین این رویکرد چندرشته‌ای، روابط متقابل را در میان برنامه‌ها و اهل علم و فن ایجاد میکنند تا آنها بهتر در مورد سرمایه‌گذاری و حوزه مسئولیت اجتماعی شرکتی امروز آگاه شوند. به گفته مترجمین کتاب، هدف اصلی آنها از ارائه این کتاب، دو وجه دارد. اول، نمایش ماهیت چندلایه‌ای مسئولیت اجتماعی شرکتی و نیاز به مشارکت بیشتر دانشگاهیان براي کمک به توسعه سازوکارهای ضروری که رویکردهای مسئول اجتماعی را در میان هیات مدیره تشویق خواهند کرد. دوم، اثبات این امر که مسئولیت اجتماعی شرکتی با همه حوزه های علمی مرتبط است.
این کتاب، حوزه مسئولیت اجتماعی شرکتها را از تمام جهات مورد بررسی قرار داده و برای کسب اطلاعات کامل در این زمین، کتاب کاملی است. مطالعه این کتاب به کلیه مدیران فروش، بازاریابی، منابع انسانی، مالی و فعالان اقتصادی و صاحبان کسب و کار و کارشناسان، توصیه می‌گردد.
نوشته: فرامرز عیب پوش
